De Nethys Affaire (2019-2023): Wanneer bestuur een (tragische) klucht wordt

Ah, België! Wafels, chocolade, gewetenloze politici… Wacht even, die zagen we niet aankomen. Vandaag gaan we ons verdiepen in een van de grootste politieke en financiële soap opera’s van de afgelopen jaren: de Nethys Affaire. En geloof ons, er valt genoeg te lachen… in het geel.

Oorsprong van de zaak: de klucht begint

Het beginpunt van deze soap ligt niet zo ver terug in de tijd. Het begon allemaal in de sinistere wandelgangen van de intercommunale Publifin, later omgedoopt tot Enodia (alsof een naamsverandering jaren van wanbeleid kon uitwissen). Nethys, een dochteronderneming van deze beroemde Luikse intercommunale, stond toen onder controle van een handvol managers die duidelijk beter waren in het vullen van hun eigen zakken dan in het beheren van overheidsgeld.

De Nethys-affaire kwam niet uit de lucht vallen. Ze volgt op het Publifin-schandaal van 2016-2017, waar de buitensporige verloning van managers al voor tandengeknars had gezorgd. Maar de les was duidelijk niet geleerd. Waarom genoegen nemen met kleine bedragen als je ook miljoenen kunt verdienen?

Eerste vonken: de verkoop van dochterondernemingen

Het is mei 2019 en onze hoofdrolspelers besluiten om de plot wat pittiger te maken. Nethys verkoopt zijn dochterondernemingen VOO, Win en Elicio. Het probleem? Deze verkopen gebeuren tegen prijzen die volgens velen ondergewaardeerd zijn. Maar dat is nog niet alles! Deze transacties werden uitgevoerd zonder de goedkeuring van de Raad van Bestuur van Enodia. Ja, je hebt me goed gehoord, je hebt geen goedkeuring nodig als je zo competent bent als de bestuurders van Nethys. Wat een lef!

Oktober 2019: een plotse wending. Met een zeldzame vooruitziende blik heeft de Waalse regering deze dubieuze verkoop geannuleerd. Maar dat is nog niet alles. In november werd Stéphane Moreau, de charismatische CEO van Nethys, ontslagen wegens wangedrag. Ah, Stéphane, we zullen je missen. Dat wil zeggen, tot je volgende arrestatie…

Een cast van dromen: de onvergetelijke hoofdrolspelers

Het is tijd om de hoofdrolspelers in dit schandaal te leren kennen. Eerst hebben we Stéphane Moreau, CEO van Nethys, wiens bedrijfsvoering de piraten van de Caraïben filantropen zou doen lijken. Dan zijn er nog Bénédicte Bayer en Pol Heyse, twee andere directeuren die zich niet laten overtreffen als het gaat om het toe-eigenen van overheidsgeld.

En zoals bij elke goede film noir zijn er ook bij deze zaak een aantal goed gekozen bijpersonages betrokken: lokale politici, bestuursleden, kortom een vrolijke bende die er alles aan doet om van de situatie te profiteren.

De belangrijkste controverses: omdat een schandaal nooit alleen ontstaat

1. Buitensporige beloning: vrijgevigheid… met andermans geld

Waarom genoegen nemen met een normaal salaris als je miljoenen kunt verdienen? Dat is ongetwijfeld de vraag die de bestuurders van Nethys zich stelden. Het resultaat: beloningen en ontslagvergoedingen van in totaal 15 miljoen euro voor drie mensen. Ja, je leest het goed. Het is geen salaris, het is een loterijjackpot, behalve dat het deze keer overheidsgeld is. Als België een prijs zou hebben voor de beste verduisteringsprestatie, dan zouden deze drie de grote winnaars zijn.

2. Verkoop van ondoorzichtige activa: wanneer transparantie optioneel wordt

De verkoop van de dochterondernemingen VOO, Win en Elicio had op een transparante en conforme manier kunnen gebeuren. Maar dat zou zo saai zijn geweest! In plaats daarvan kozen onze managers ervoor om ze tegen sterk ondergewaardeerde prijzen te verkopen. Maar wat maakt het uit? Het is niet alsof iemand het zal merken… Oh, ja, iedereen zal het merken. Oeps.

3. Slecht bestuur: Controle is Has-Been

Bestuurlijke kwesties? Controlemechanismen? Kom op, wie heeft dat nodig in een beursgenoteerd bedrijf? Het management van Nethys is een toonbeeld van ondoorzichtigheid en nalatigheid, met een raad van bestuur die het blijkbaar veel te druk heeft met de andere kant opkijken om zijn werk te doen. Hadden ze maar geweten hoe de zaken zouden aflopen…

4. Belangenverstrengeling: Politiek en bedrijfsleven vermengen, wat kan er misgaan?

Zoals je misschien al hebt geraden, zijn er ook lokale politici betrokken bij deze vrolijke vertoning. Je kunt je afvragen of lokale politici de definitie van het woord ‘belangenverstrengeling’ kennen. Of dat het ze gewoon niets kan schelen. Tussen vriendjespolitiek en kleinzielige afspraken tussen vrienden is het Nethys-schandaal een perfect voorbeeld van wat er gebeurt als politici hun handen (en zakken) in het management van overheidsbedrijven steken.

De gevolgen: ieder voor zich

Zoals in elk goed toneelstuk viel uiteindelijk het doek. Verschillende lokale politici namen ontslag, ongetwijfeld in de hoop dat hun discrete vertrek hen zou beschermen tegen kritiek. Maar nee, de gerechtelijke onderzoeken troffen hen als een storm.

Misbruik van bedrijfsactiva, verduistering van overheidsgelden, criminele samenzwering… De rechtbanken beknibbelen niet op de aanklachten. Zelfs Stéphane Moreau, de man voor wie alles zo goed ging (vooral als het ging om rijk worden), zal in januari 2021 achter de tralies belanden. Aan alle goede dingen komt een eind.

Hervormingen en debatten: de kunst van het sluiten van de deur na de vlucht

Geconfronteerd met een dergelijk fiasco moest de Waalse regering wel reageren. Er werd gesproken over een hervorming van het bestuur van de intercommunales. Hervormingen, het ultieme wapen dat politici gebruiken om de mensen te doen geloven dat ze de zaken onder controle hebben. Ja, ze moeten de indruk wekken dat ze de problemen aanpakken, ook al blijven de onderliggende oorzaken dezelfde: een gebrek aan transparantie, onvoldoende controle en een politieke klasse die altijd snel haar eigen belangen beschermt.

In 2023 woeden er nog steeds discussies over de toekomst van de Enodia/Nethys groep. Hoe kan deze kolos worden geherstructureerd zonder opnieuw in dezelfde val te lopen? Een mysterie. Ondertussen gaat de rechtszaak tegen de voormalige bestuurders door, als een juridische soap die nooit lijkt te eindigen.

Impact: een bittere smaak in de mond van burgers

De Nethys-affaire heeft een onuitwisbare stempel gedrukt op het politieke landschap van Luik en Wallonië. Niet alleen bracht ze mogelijke excessen in het beheer van overheidsbedrijven aan het licht, maar bovenal versterkte ze het wantrouwen van de bevolking ten opzichte van hun verkozenen en hun instellingen. Want hoe kunnen we leiders vertrouwen die van verduistering een nationale sport lijken te hebben gemaakt?

Wat is het meest ironische aan dit verhaal? Het maakt deel uit van een lange reeks politiek-financiële schandalen in België. Het is genoeg om je af te vragen of het land niet een reputatie aan het opbouwen is als specialist op dit gebied. En dat terwijl de burgers gevraagd wordt hun belastingen te betalen en nog steeds te geloven in de eerlijkheid van hun vertegenwoordigers.

Conclusie: Een tragikomedie zonder einde

De Nethys-affaire zal ongetwijfeld de geschiedenis ingaan als een model van falend bestuur en verduistering van overheidsgeld. Een tragikomedie die ons eraan herinnert, voor zover dat nog nodig was, dat politiek en geld zelden samengaan. En toch, ondanks de aangekondigde hervormingen en de retoriek over transparantie, blijft er één vraag over: hoe lang duurt het nog voor het volgende schandaal zich voordoet?

Want laten we eerlijk zijn, zolang de lokroep van winst sterker blijft dan elk gevoel voor ethiek, zullen er altijd Stéphane Moreau en consorten zijn om de volgende hoofdstukken te schrijven in dit eindeloze verhaal. Eén ding is zeker: we zijn nog niet klaar met lachen (of huilen) om onze politici.

In de Nethys-affaire zijn verschillende politieke partijen betrokken, met name via hun vertegenwoordigers in de raden van bestuur van de intercommunale Publifin (later omgedoopt tot Enodia) en haar dochteronderneming Nethys. Hier volgt een overzicht van de belangrijkste partijen en hun banden met het schandaal:

1. Socialistische Partij (PS)

De Socialistische Partij was een van de partijen die het meest getroffen werd door de affaire. Verschillende leden en verkozenen van de PS waren rechtstreeks betrokken bij het beheer van Publifin en Nethys. Intergemeentelijke raden in België, vooral in de provincie Luik, staan van oudsher onder sterke socialistische invloed. Het geval van Stéphane Moreau, voormalig burgemeester van Ans en sleutelfiguur in de zaak, illustreert dit verband, aangezien hij een bekend figuur was binnen de PS.

De nauwe banden tussen bepaalde leden van de SP en de intergemeentelijke structuren hebben de verdenking van belangenverstrengeling en slecht bestuur aangewakkerd, waardoor het imago van de partij is aangetast en het wantrouwen van het publiek is versterkt.

2. Mouvement Réformateur (MR)

De Mouvement Réformateur, een centrumrechtse partij, was ook betrokken bij de affaire, hoewel minder direct dan de PS. Sommige MR-leden zetelden in de beslissingsorganen van Publifin en Nethys. MR-gemeenteraadsleden, vooral in de regio Luik, werden ook bekritiseerd voor hun rol in het beheer van de intercommunale en het gebrek aan transparantie.

3. Centre démocrate humaniste (cdH)

De cdH (nu Les Engagés) werd ook getroffen door het schandaal. Sommige van haar vertegenwoordigers zaten in raden van bestuur en werden aangewezen omdat ze onvoldoende controle uitoefenden op de managementpraktijken van Nethys. Hoewel ze niet de hoofdrolspelers waren in het schandaal, riep hun aanwezigheid in de bestuursstructuren vragen op over hun waakzaamheid en hun rol in het voorkomen van misbruik.

4. Ecolo

Leden van de Écolo-partij waren niet direct betrokken bij de controversiële praktijken van Nethys, maar de partij werd er toch indirect door getroffen. Ecologen, die vaak in de oppositie zitten in lokale besturen, hadden scherpe kritiek op het beheer van de zaak en riepen op tot hervormingen in het bestuur en de transparantie van intercommunales. Hun aanwezigheid in bepaalde lokale coalities heeft hen echter soms blootgesteld aan kritiek op hun vermogen om misbruik aan de kaak te stellen en te voorkomen.

5. DéFI

DéFI (Démocrate Fédéraliste Indépendant) nam ook deel aan de debatten over de Nethys-affaire, hoewel de partij niet direct betrokken was bij de controversiële acties. Net als Écolo nam DéFI een kritisch standpunt in over het schandaal en riep op tot maatregelen om het beheer van overheidsbedrijven transparanter te maken.

In een notendop

De Socialistische Partij (PS) is ongetwijfeld de partij die het meest rechtstreeks in verband wordt gebracht met de affaire, gezien de betrokkenheid van haar leden in sleutelposities bij Nethys en Publifin. De MR en cdH waren ook aanwezig in de bestuursorganen van de intercommunale en werden bekritiseerd voor hun gebrek aan waakzaamheid. Écolo en DéFI, hoewel minder betrokken, speelden de rol van tegenstanders en critici in het beheer van dit schandaal.

Het schandaal bracht de nauwe banden tussen politieke partijen en intercommunale organen in Wallonië aan het licht en leidde tot een debat over de noodzaak van verregaande hervormingen om te voorkomen dat dergelijke zaken zich herhalen.